Η Διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης και οι επιπτώσεις της στο ελληνικό εξαγωγικό εμπόριο
Η επικείμενη Διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης με τις 10 υπό ένταξη χώρες (Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Λιθουανία, Λετονία, Σλοβενία, Εσθονία, Κύπρο και Μάλτα), αναμένεται να έχει τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσεις στις ελληνικές εξαγωγές.
Οι θετικές επιπτώσεις θα προέλθουν, κυρίως, από την αύξηση του όγκου του εξαγωγικού εμπορίου της Ελλάδας με τις εν λόγω χώρες, λόγω κατάργησης των δασμών, με πιθανή εξαίρεση την Κύπρο όπου αναμένεται ένταση του ανταγωνισμού τόσο από τις νεοεισερχόμενες όσο και από τα παλαιότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε.
Η Ελλάδα δύναται να αξιοποιήσει καταρχήν τις δυνατότητες που θα παρουσιασθούν από το φαινόμενο της δημιουργίας εμπορίου (trade creation), μέσω της παροχής ανταγωνιστικών προϊόντων σε σχετικά χαμηλές τιμές. Άλλωστε η χώρα μας διαθέτει μία σχετικά ανταγωνιστική, σε ότι αφορά το κόστος, παραγωγική δομή.
Η επικείμενη είσοδος της Κύπρου, αλλά και των υπολοίπων υπό ένταξη χωρών, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πέρα από το εύλογο κλίμα ευφορίας που δημιουργεί στον ελλαδικό χώρο, αλλά και στον κυπριακό ελληνισμό, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί από τη χώρα μας και ως ευκαιρία αύξησης του μεριδίου των εξαγωγών μας και προς τα ήδη κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με δεδομένη την προηγούμενη αρνητική εμπειρία για τη χώρα μας της εισόδου της Σουηδίας, της Φινλανδίας και της Αυστρίας. Η είσοδος των τριών χωρών στην Ε.Ε. το 1995 ακολουθήθηκε από σαφή πτώση του ελληνικού μεριδίου στο ενδοκοινοτικό εμπόριο.
Ωστόσο, η σταδιακή αύξηση του βαθμού ευημερίας των χωρών της Διεύρυνσης (ΧτΔ) – η Κύπρος παρουσιάζει ήδη υψηλό δείκτη ευημερίας – θα οδηγήσει σε σταδιακή «απαξίωση» τα ελληνικά προϊόντα και οι τοπικοί καταναλωτές αναμένεται να στραφούν σε ακριβότερα προϊόντα, καλύτερης ποιότητας και μείγματος μάρκετινγκ τα οποία θα ανταποκρίνονται στις μελλοντικές ανάγκες για status και κοινωνική ανάδειξη. Περισσότερο ορατή καθίσταται αυτή η εξέλιξη στη Σλοβενία όπου το μέσο ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα προσεγγίζει και αυτό της Ελλάδας.
Αξιοσημείωτο, επίσης, γεγονός είναι ότι η συνολική ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων στις ΧτΔ είναι περιορισμένη σε σχέση με τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Πέραν των όποιων ευκαιριών, θα πρέπει να τονισθεί ότι αυτές δύνανται να εξανεμισθούν σε περίπτωση οικονομικής αστάθειας των χωρών, οι οποίες, παρά το γεγονός ότι λογικά κατά την ένταξή τους θα έχουν σχετική οικονομική σταθερότητα, δεν αποκλείεται να αντιμετωπίσουν σχετικά περιορισμένες κρίσεις, δημοσιονομικής φύσης, οι οποίες περιορίζουν την κατανάλωση.
Παράλληλα, η πιθανή ενεργοποίηση του «μοντέλου της βαρύτητας» μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στις ελληνικές εξαγωγές προς τις όμορες, τότε, χώρες της Ε.Ε. Το μοντέλο αυτό προβλέπει ότι, το διμερές εμπόριο μεταξύ των χωρών αναπτύσσεται περισσότερο με τις γειτονικές χώρες και αυτές που έχουν ανεπτυγμένες οικονομίες. Συνεπώς, είναι ορατή η απειλή της υποκατάστασης μέρους των ελληνικών εξαγωγών προς τη Γερμανία, την Αυστρία και τις Σκανδιναβικές χώρες από προϊόντα προερχόμενα από τις ΧτΔ.
Τέλος, τονίζεται για μία ακόμη φορά η ανάγκη να υιοθετηθεί από τις ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις μία στρατηγική ανάπτυξης ανταγωνιστικών προϊόντων με βάση το τρίπτυχο ποιότητα – τιμή – μάρκετινγκ, στρατηγική η οποία θα αποτελέσει το εχέγγυο για τη μέγιστη δυνατή εκμετάλλευση των νέων αυτών αγορών.
Εν κατακλείδι, αναγκαία προϋπόθεση για την ανάπτυξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι η πάγια θέση του ΣΕΒΕ για Εθνική Στρατηγική Εξαγωγών, μέσω της δημιουργίας ενός συντονιστικού οργάνου, στο οποίο θα συμμετέχουν οι αρμόδιοι φορείς που δραστηριοποιούνται στην κατεύθυνση της ανάπτυξης των ελληνικών εξαγωγών, και το οποίο θα συνθέσει τις θέσεις τους και την εμπειρία τους με σκοπό τον συντονισμό των προσπαθειών τους για ενιαία δράση στις υπό ένταξη χώρες.
Εξαγωγικοί κλάδοι: ευκαιρίες και απειλές
Μία πρώτη εκτίμηση της ανταγωνιστικότητας των κλάδων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε σχέση με το σύνολο των 10 ΧτΔ, δείχνει υψηλή ανταγωνιστικότητα στα βιομηχανικά αγαθά διαφόρων υλικών, στο μηχανολογικό εξοπλισμό και οχήματα και στα διάφορα βιομηχανικά είδη. Στον αντίποδα στις ακατέργαστες πρώτες ύλες εκτός καυσίμων, καύσιμα ορυκτέλαια κ.α., και έλαια και λίπη φυτικής η ζωικής προέλευσης, οι χώρες της Ε.Ε. φαίνεται να έχουν σχετικό συγκριτικό μειονέκτημα. Η εξέλιξη αυτή ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης για εξειδίκευση σε προϊόντα εντάσεως κεφαλαίου καθώς και σε προϊόντα εντάσεως ανθρωπίνων πόρων.
Συνολικά και σε ότι αφορά όλες τις ΧτΔ, ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την Ελλάδα, προκύπτει στους εξής κλάδους:
* Φρούτα
* Λίπη και έλαια
* Παρασκευάσματα με βάση τα δημητριακά
* Παρασκευάσματα λαχανικών και φρούτων
* Ποτά
* Καπνά
* Πετρελαιοειδή
* Καλλυντικά
* Πλαστικά
* Βαμβάκι
* Ενδύματα
* Αλουμίνιο
* Όργανα ακριβείας
Αντίθετα, η Ελλάδα μειονεκτεί στους εξής κλάδους:
* Αυτοκίνητα
* Μηχανολογικός εξοπλισμός
* Συσκευές και ηλεκτρολογικό υλικό
* Σίδηρος και χάλυβας
* Ξυλεία
* Χαρτί
* Καουτσούκ
* Ζωντανά ζώα
* Γυαλί
* Προϊόντα κεραμευτικής
Τα ελληνικά προϊόντα που κατέχουν τα μεγαλύτερα μερίδια αγοράς είναι τα ακόλουθα:
* Καρποί και φρούτα νωπά
* Παρασκευάσματα λαχανικών και φρούτων
* Καπνά και υποκατάστατα καπνού
* Βαμβάκι
* Αντικείμενα τέχνης, συλλογών ή αρχαιοτήτων
* Προϊόντα αλευροποιίας
* Γουνοδέρματα και γουναρικά
* Σαπούνια και κεριά μεταποιημένα
* Ποτά, αλκοολούχα υγρά και ξύδι
* Αξεσουάρ ένδυσης
* Παρασκευάσματα με βάση τα δημητριακά
Ανάλυση ανά χώρα
Με βάση τη στρατηγική σημασία τους για τις ελληνικές εξαγωγές μπορούμε να κατατάξουμε ιεραρχικά τις χώρες της Διεύρυνσης ως εξής:
1. Πολωνία
2. Τσεχία, Ουγγαρία και Σλοβακία
3. Κύπρος
4. Μάλτα και Σλοβενία
5. Λιθουανία, Λετονία και Εσθονία
1. Πολωνία
Η Πολωνία αποτελεί τη μεγαλύτερη χώρα μεταξύ των 10 υπό ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση, με πληθυσμό που αντιστοιχεί στο μισό (51%) των ΧτΔ. Έχει να επιδείξει το μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης κατά την τελευταία δεκαετία και τις περισσότερες εισαγωγές από την Ευρωπαϊκή Ενωση, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες υπό ένταξη χώρες. Όλα αυτά τα στοιχεία την καθιστούν και την αγορά με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα. Εκτιμούμε ότι θα πρέπει να αποτελέσει έναν από τους στρατηγικούς στόχους ανάπτυξης των εξαγωγών μας.
Οι σημαντικότεροι εξαγωγικοί κλάδοι της Ελλάδας σε σχέση με την Πολωνία είναι τα νωπά φρούτα και τα μεταποιημένα λαχανικά και φρούτα. Οι εξαγωγές μας σε νωπούς καρπούς και φρούτα σχεδόν διπλασίασαν το μερίδιο τους στην τελευταία πενταετία συγκριτικά με τις εξαγωγές ομοειδών προϊόντων της Ε.Ε., ενώ οι εξαγωγές σε μεταποιημένα λαχανικά και φρούτα δεν ακολούθησαν την ίδια σημαντική αύξηση του μεριδίου, αλλά θα πρέπει να επισημανθεί ότι κατέχουν πολύ σημαντικό μερίδιο του συνόλου των εξαγωγών της Ε.Ε.. Οι εξαγωγές μας πλαστικών προϊόντων στην Πολωνία ακολουθούν μεν σταθερά ανοδική πορεία, αλλά αυξημένες εμφανίζονται και οι εισαγωγές της χώρας μας από τη συγκεκριμένη χώρα κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας. Σημαντικοί εξαγωγικοί κλάδοι είναι επίσης ο κλάδος του βαμβακιού και των πλεκτών ενδυμάτων. Ωστόσο, το μερίδιο των εξαγωγών βαμβακιού έχει μειωθεί την τελευταία πενταετία, ενώ σε ότι αφορά τα πλεκτά ενδύματα, αξίζει να επισημανθεί η αύξηση των ελληνικών εισαγωγών πλεκτών ενδυμάτων από την Πολωνία.
2. Τσεχία, Ουγγαρία και Σλοβακία
Η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία με συνολικό πληθυσμό της τάξης των 26 εκατ. ανθρώπων και με ανεπτυγμένη βιομηχανική υποδομή αποτελούν μία ιδιαίτερα σημαντική «ομάδα» χωρών με αξιοσημείωτο κατά κεφαλήν εισόδημα και υψηλές εισαγωγές από την Ευρωπαϊκή Ενωση (περί το 50% των εισαγωγών όλων των ΧτΔ), με δεδομένη την εγγύτητα και τους ιστορικούς δεσμούς με αυτές. Ο ανταγωνισμός στις εν λόγω τρεις χώρες αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά, καθώς και οι τρεις αποτελούν στρατηγική επιλογή σχεδόν όλων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Οι κλάδοι με τις μεγαλύτερες εξαγωγικές προοπτικές σε ότι αφορά την Τσεχία είναι οι νωποί καρποί και τα φρούτα, τα μεταποιημένα λαχανικά και φρούτα και τα σταθερά ενδύματα. Οι εξαγωγές μας στους παραπάνω κλάδους όχι μόνο αύξησαν πολύ σημαντικά το μερίδιο τους σε σχέση με την Ε.Ε. αλλά ακολουθούν σταθερά ανοδική πορεία και επιπλέον δεν απειλούνται με υποκατάσταση από την εγχώρια παραγωγή. Σε ότι αφορά τα πλεκτά ενδύματα, ενώ οι εξαγωγές της χώρας μας ακολουθούν συνεχή ανοδική πορεία και το μερίδιο τους σε σχέση με τις εξαγωγές της υπόλοιπης Ε.Ε. αυξήθηκε, αξίζει να σημειωθεί επιπλέον ότι αυξήθηκαν και οι εισαγωγές της χώρας μας στα συγκεκριμένα προϊόντα από τη Τσεχία. Ωστόσο, βελτιωμένη παρουσιάζεται η εικόνα του βαμβακιού και των πλαστικών προϊόντων. Σε ότι αφορά την Ουγγαρία, ο σημαντικότερος εξαγωγικός μας κλάδος είναι οι νωποί καρποί και φρούτα, των οποίων οι εξαγωγές ακολουθούν σταθερά ανοδική πορεία, ενώ, επίσης, το μερίδιο σε σχέση με τις αντίστοιχες εξαγωγές του συνόλου της Ε.Ε. αυξήθηκε σημαντικά. Αντίθετα το μερίδιο των μεταποιημένων λαχανικών και φρούτων μειώθηκε, ενώ σε ότι αφορά τις εξαγωγές μας σε μηχανήματα, αν και η αξία τους είναι σημαντική, συγκριτικά με το σύνολο των εξαγωγών της Ε.Ε. παραμένει ελάχιστο. Αναφορικά με τη Σλοβακία, το μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών εξαγωγών αποτελείται από εξαγωγές ανόργανων χημικών προϊόντων και των νωπών καρπών και φρούτων, οι οποίοι κλάδοι ακολουθούν ανοδική πορεία και έχουν αυξήσει πολύ σημαντικά το μερίδιο τους σε σχέση με το σύνολο της Ε.Ε. Αρκετά σημαντικός είναι και ο κλάδος των μεταποιημένων δημητριακών, καθώς και των πλαστικών προϊόντων.
3. Κύπρος
Τα μεγαλύτερα άμεσα οφέλη της Διεύρυνσης θα είναι για τις μικρότερες χώρες, οι οποίες είναι «ανοικτές» στο διεθνές εμπόριο, γεγονός που ευνοεί ιδιαίτερα την Κύπρο. Η Κύπρος κατέχει τη μερίδα του λέοντος των ελληνικών εξαγωγών, μεταξύ των 10 υπό ένταξη χωρών, εφόσον εκεί κατευθύνεται το 54% αυτών. Από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει η σημαντικότητα των ελληνοκυπριακών εμπορικών σχέσεων. Τα ομοεθνικά και ομογλωσσικά χαρακτηριστικά είναι ο κύριος άξονας στον οποίο στηρίζονται οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Επίσης, η εγγύτητα, η γεωγραφική θέση της Κύπρου (που μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο των ελληνικών προϊόντων για τις αγορές της Μέσης Ανατολής), οι ευνοϊκές συνθήκες και η εξέλιξη της κυπριακής οικονομίας καθιστούν την Κύπρο ως τουλάχιστον ενδιαφέρουσα περίπτωση στρατηγικής επιλογής των Ελλήνων επιχειρηματιών για ανάπτυξη επενδυτικών πρωτοβουλιών και σύναψης εμπορικών σχέσεων στην ευρύτερη περιοχή.
Το μεγαλύτερο τμήμα των ελληνικών εξαγωγών στην Κύπρο αποτελείται από εξαγωγές μηχανημάτων, συσκευών και ηλεκτρολογικού εξοπλισμού. Οι εξαγωγές μηχανημάτων αύξησαν το μερίδιο τους σε σχέση με το σύνολο της Ε.Ε. και επιπλέον μειώθηκαν οι εισαγωγές μηχανημάτων της Ελλάδας από την Κύπρο το διάστημα της τελευταίας πενταετίας. Σε ότι αφορά τον κλάδο των συσκευών και ηλεκτρολογικού εξοπλισμού αυξήθηκε πολύ σημαντικά το μερίδιο τους σε σχέση με την Ε.Ε., αλλά αυξήθηκαν και οι εισαγωγές μας από την Κύπρο. Σημαντικοί εξαγωγικοί κλάδοι της Ελλάδας είναι επίσης και αυτοί των πλαστικών προϊόντων και των σταθερών ενδυμάτων. Οι εξαγωγές μας σε πλαστικά διπλασίασαν το μερίδιο τους σε σχέση με το σύνολο της Ε.Ε., ενώ μειώθηκαν και οι εισαγωγές μας ανάλογων προϊόντων από την Κύπρο. Αναφορικά με τον κλάδο των σταθερών ενδυμάτων αυξήθηκε το μερίδιο μας, ενώ μειώθηκαν και οι εισαγωγές μας. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι το μερίδιο των εξαγωγών μας σε πλεκτά ενδύματα συρρικνώθηκε, ενώ αυξημένες εμφανίζονται και οι εισαγωγές ανάλογων προϊόντων από την Κύπρο. Επιπλέον, αυξημένες εμφανίζονται οι εξαγωγές παιχνιδιών και καλλυντικών προς την Κύπρο με αυξημένα τα μερίδια τους και μειωμένες τις εισαγωγές μας.
4. Μάλτα και Σλοβενία
Η Μάλτα και η Σλοβενία είναι, μαζί με την Κύπρο, η οποία όμως αποτελεί μία ειδική περίπτωση για τη χώρα μας, οι μεσογειακές χώρες της Διεύρυνσης. Πρόκειται για δύο μικρές χώρες, με πολύ υψηλό, όμως, κατά κεφαλήν εισόδημα και εξωστρέφεια των οικονομιών τους. Οι ελληνικές εξαγωγές, δε, στις δύο αυτές χώρες και ιδιαίτερα στη Μάλτα δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητες. Θα πρέπει όμως να ενισχυθούν περαιτέρω με δεδομένη τη σχετική εγγύτητα της Ελλάδας με αμφότερες.
Το μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών εξαγωγών στη Μάλτα αποτελείται από εξαγωγές ορυκτών καυσίμων, οι οποίες σχεδόν διπλασίασαν το μερίδιο τους σε σχέση με το σύνολο των εξαγωγών της Ε.Ε. Σημαντικές είναι επίσης οι εξαγωγές μας σε μηχανήματα, συσκευές και ηλεκτρολογικό εξοπλισμό. Ωστόσο, αυξημένες παρουσιάζονται οι εισαγωγές της χώρας μας σε συσκευές και ηλεκτρολογικό εξοπλισμό από τη Μάλτα. Σε ότι αφορά τη Σλοβενία, οι σημαντικότεροι εξαγωγικοί μας κλάδοι είναι τα πετρελαιοειδή και τα ανόργανα χημικά προϊόντα. Οι εξαγωγές της Ελλάδας σε πετρελαιοειδή αύξησαν σημαντικά το μερίδιο τους σε σχέση με το σύνολο της Ε.Ε. και αυξήθηκαν εντυπωσιακά τα τελευταία δύο έτη. Αντίθετα, οι εξαγωγές μας σε ανόργανα χημικά προϊόντα δεν ακολουθούν σταθερή πορεία, ενώ μειώθηκε σημαντικά, σχεδόν στο ήμισυ, το μερίδιο τους σε σχέση με το σύνολο της Ε.Ε. Τέλος, σημαντικός όγκος εξαγωγών πραγματοποιείται στους κλάδους των νωπών καρπών και φρούτων και των καλλυντικών.
5. Λιθουανία, Λετονία και Εσθονία
Οι τρεις βαλτικές χώρες με πληθυσμό περί τα 7,2 εκατ. κατοίκους αποτελούν την «ομάδα» των ΧτΔ με τη μικρότερη σημασία για το ελληνικό εξωτερικό εμπόριο, λόγω μεγέθους αλλά και γεωγραφικής θέσης. Στις συγκεκριμένες χώρες σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα διαθέτουν οι Σκανδιναβικές κοινοτικές χώρες. Παρόλα αυτά και για συγκεκριμένους κλάδους μας, η Λιθουανία, η Λετονία και η Εσθονία μπορούν να αποτελέσουν μία ενδιαφέρουσα περιοχή.
Αναφορικά με την Λιθουανία, το μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών εξαγωγών αποτελείται από εξαγωγές γουναρικών και καλλυντικών. Οι εξαγωγές γουναρικών ακολουθούν ανοδική πορεία, ενώ επιπλέον αύξησαν σημαντικά το μερίδιο τους συγκριτικά με το σύνολο της Ε.Ε., ενώ οι εξαγωγές καλλυντικών δεν ακολουθούν σταθερή πορεία και επιπλέον το μερίδιο τους σε σχέση με το σύνολο της Ε.Ε. μειώθηκε. Σημαντικοί εξαγωγικοί κλάδοι είναι επίσης οι νωποί καρποί και φρούτα και τα πετρελαιοειδή και έλαια. Σε ότι αφορά τη Λετονία, οι μεγαλύτεροι εξαγωγικοί μας κλάδοι είναι τα καλλυντικά, τα μεταποιημένα λαχανικά και φρούτα και τα καπνά. Οι ελληνικές εξαγωγές καλλυντικών δεν ακολουθούν σταθερή πορεία, ενώ επιπλέον το μερίδιο τους σε σχέση με το σύνολο της Ε.Ε. μειώθηκε σημαντικά μετά το 1997. Αντίθετα, οι εξαγωγές μεταποιημένων λαχανικών και φρούτων, καθώς και καπνών ακολουθούν ανοδική πορεία, ενώ αυξήθηκε και το μερίδιο τους συγκριτικά με το σύνολο της Ε.Ε. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι οι εξαγωγές της χώρας μας σε σίδηρο, νωπούς καρπούς και φρούτα και αλουμίνιο αν και κυμαίνονται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα, ακολουθούν σταθερά ανοδική πορεία, αυξάνοντας και το μερίδιο τους συγκριτικά με τις εξαγωγές ομοειδών προϊόντων του συνόλου της Ε.Ε. Ο σημαντικότερος εξαγωγικός κλάδος της Ελλάδας στην Εσθονία είναι τα πετρελαιοειδή. Οι συγκεκριμένες εξαγωγές της χώρας μας αυξήθηκαν σημαντικά το 2001, με αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά και το μερίδιο σε σχέση με το σύνολο της Ε.Ε. Σημαντικές εξαγωγές πραγματοποιούμε και στους κλάδους των καλλυντικών, των πλαστικών και των νωπών καρπών και φρούτων, των οποίων τα μερίδια σε σχέση με το σύνολο της Ε.Ε. είναι διαρκώς αυξανόμενα.
